Een groeiende verzameling en een groeiend verhaal?

Wat vind je van de suggestie van Walter Trobisch, Paul’s Letter Collection (Die Entstehung der Paulusbriefsammlung), dat Paulus nog voor zijn reis naar Jeruzalem zelf een eerste verzameling heeft geredigeerd en gepubliceerd van Galaten, I en II  Korintiërs en Romeinen, en die met de groeten in hoofdstuk 16 ook naar Rome heeft gestuurd? Hij zou daarmee zijn visie op het conflict met Jakobus en Petrus hebben vastgelegd. De collectie van het Corpus Paulinum zou dan in drie vervolgstappen zijn uitgebreid door zijn leerlingen: eerste met de brieven aan de overige gemeenten, daarna met de pastorale brieven en tenslotte met Hebreeën. Zo werd het verhaal binnen deze ‘briefroman’ steeds verder bijgewerkt en uitgebreid in nieuwe omstandigheden. Wat gebeurt er als je het Corpus Paulinum als een samenhangende brievenverzameling zou lezen?

Paulus lezen op verschillende niveaus

Wie de brieven leest aan de Korintiërs, die mogelijk samengesteld zijn uit meerdere brieven, maar de ‘mandaatbrieven’ aan Titus en Timoteüs links laat liggen omdat de meeste theologen oordelen dat die niet van Paulus zelf zijn, kan gemakkelijk uit het verhaal stappen van het Corpus Paulinum. Kijk daarom eens naar de brieven van Paulus aan de hand van de literatuurwetenschap. In het diagram hieronder gebruik ik enkele termen die literatuurwetenschapper Mieke Bal heeft uiteengezet. Geel is wat je nu leest, grijs is het geheel van de vertelling. Blauw is de wereld die geschapen wordt in je hoofd tijdens het lezen en wit is de werkelijkheid van jou en van de schrijver die daarbuiten valt.

Als ik dit schema toepas op een brievencollectie van een historische figuur, zoals de brieven van Paulus, dan komen hier nog twee aspecten bij: historie (ons beeld van de historische Paulus) en vorm (de verzameling). Dat ziet er als volgt uit:

Aan de hand van zo’n schema zou je na kunnen denken over de manier waarop je de brieven leest. Het gaat dan meer om het overdenken van de vragen dan om de correcte antwoorden:

  • Kun je deze brieven lezen als een fabula van het leven van de literaire Paulus, óf lees je ze als illustraties bij het boek Handelingen, óf hou je ze apart en ingedeeld naar echt en onecht?
  • Denk eens na over de vorming van de verzameling (zie ook de Epiloog van dit boek). Werden eerst de brieven aan een bepaalde stad samengevoegd, ingekort, gecombineerd en geredigeerd en daarna pas samengevoegd met brieven aan meerdere gemeenten? Hoorde Filemon dan van meet af aan bij Kolosse? Werden eerst de brieven aan de gemeenten verzameld en daarna pas aangevuld met de brieven aan Titus en Timotheüs? Was er een kernverzameling rondom de controverse rond Paulus waarvoor hij terecht stond (Galaten, Korinthe en Romeinen)? Werden opmerkingen in de marge bij het overschrijven opgenomen in de hoofdtekst? Werd Hebreeën er later soms wel en soms niet bijgevoegd?
  • Maakten de editors de impliciete schrijvers/editors en gelegenheden van schrijven expliciet in opschriften en bijschriften?
  • In welke verzamelingen kregen de individuele brieven betekenis voor lezers in de tweede eeuw? Hoe beïnvloedde hun context het verder verzamelen en redigeren van het Corpus Paulinum?
  • Hoe beïnvloedt de huidige rangschikking op lengte en geadresseerden de manier waarop we het impliciete verhaal herscheppen tijdens ons lezen?

I Korintiërs 13 lezen op twee niveaus

Neem nu een beroemde passage als 1Kor 13. In hoeverre lees je die anders wanneer je die benadert:

  • In de specifieke context van de brief zelf (met name hoofdstukken 12 tot en met 14)?
  • Als deel van de boodschap van de verzameling brieven als geheel (met name in relatie tot het verhaal van de controverse in de kernverzameling van de brieven aan de Galaten, de Korinthiërs en de Romeinen)

Wat gebeurt er als je de losgeknipte passage vandaag leest in een trouwdienst?

II Korintiërs op twee niveaus

In deze leeswijzer gaan we uit van het verhaal zoals dat in de huidige tekst van II Korintiërs naar voren komt, hoewel veel commentatoren en bijbelvertalers denken dat deze samengesteld is uit meerdere brieven die van een tussentijds bezoek van Paulus getuigen. De narratieve lezing in deze leeswijzer blijkt beter te gaan als je de ruimte benut die de Griekse grondtekst biedt. Dat roept vragen op over onze praktijk als vertaler en exegeet: Lezen wij de tekst in de context van de brief zoals die nu onderdeel uitmaakt van het Corpus Paulinum, of in de context van een veronderstelde brontekst van een samensteller? Drie voorbeelden:

  • Welke veronderstellingen veronderstelt de NBV bij 2Kor 2:1 als "Ik had mezelf dus voorgenomen u niet opnieuw zo’n verdrietig bezoek te brengen." Je kunt ook vertalen leest "niet terug tekeren in verdriet"? Hetzelfde geldt voor 12:21. Vergelijk 2Kor 1:15-16 (καὶ πάλιν απὸ Μακεδονίας ελθειν): gaat het daar om opnieuw via Macedonië komen, of terugkeren via Macedonië?
  • Wat bepaalt of je de passage in 2Kor 13:1 leest als "dit is de derde keer dat ik naar u toe kom" ná twee gerealiseerde bezoeken, óf dat je dit leest als de derde keer dat hij klaar staat om op weg te gaan, zoals in 12:14 (dit is ook de variant in Codex Alexandrinus bij 13:1)?
  • Op grond waarvan vertaalt de NBV 2Kor 13:2 als "toen ik de tweede keer bij u was"?  Wat bepaalt of je de participia in het zinnetje ‘zoals/alsof (‘ως) een tweede keer aanwezig zijnde, zelfs/ook al (και) nu afwezig zijnde’ in de verleden en tegenwoordige tijd leest, of allebei in de tegenwoordige tijd? Vergelijk dezelfde participia in 1Kor 5:3-4. Kan het zijn dat de 'implied author' in de huidige brief - voor de toepassing van het principe van twee of drie getuigen uit Deuteronomium 19:15 dat hij citeert in 2Kor 13:1 - zijn brief meetelt alsof die hem die tweede keer al 'present stelde'? 

Hoe vind je deze suggesties?

Met jullie scores en reacties kijken we voor welke suggesties verbeterd moeten worden. Heb je daar concrete ideeën over, stuur dan een e-mail.

Rating: 0 sterren
0 stemmen

Deel gedachten met elkaar

Deel je gedachten met een reactie hieronder. Wees vriendelijk, constructief en respectvol in je reactie op anderen. Plaats reacties hieronder dan ook onder je eigen naam. Wil je liever vertrouwelijk iets aan ons melden of je reactie laten verwijderen, stuur ons dan een e-mail.

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.

Reactie plaatsen