Migratie

Wat was het effect van de Joodse oorlogen op de volgelingen van Jezus is Palestina? In hoofdstuk 7 van de Eerste Soetra (7^e eeuw), geschreven door Nestoriaanse christenen in China wordt het effect van de Joodse oorlog als volgt verwoord: “De Joden werden verslagen, velen werden gedood of verstrooid over de wereld, wat ertoe bijdroeg dat er meer discipelen gemaakt werden voor de Messias.” Wat voor impact had hun trauma op de ontwikkeling van die gemeenten? Zie ook “Modelling a New Religious Movement,” het vijfde hoofdstuk van mijn Psychological Analyses and the Historical Jesus (2011), voor verschillende numerieke scenario’s.

Synoptisch probleem 

De wereld is vol studies over de verschillen en overeenkomsten tussen de synoptisch evangeliën: hoe verklaar je die? Voor een eerste oriëntatie is The Synoptic Problem: Four Views (2016) onder redactie van Stanley Porter en Brian Dyer erg geschikt. Je ziet dan de verschillende relevante theorieën vanuit verschillende gezichtspunten. Maar oefen vooral zelf: Neem een synopsis van de evangeliën en bekijk de verschillen. Lees bijvoorbeeld Raymond Brown’s The Death of the Messiah (1994) voor een dieper inzicht in revisie van Marcus door de latere evangelisten. Wat zijn de systematische verschillen (de tendensen) van de verschillende geschriften? Wat zouden de bronnen, de bewerkingen en de latere harmonisaties kunnen zijn geweest die verklaren wat je ziet?

Relatie Lucas en Matteüs

Veel commentaren op deze evangeliën veronderstellen weinig contact of beïnvloeding tussen Lucas en Mateüs. Dit zou het verschil in L- en M-materiaal verklaren en tegelijkertijd een soort onafhankelijke attestatie geven in de zoektocht naar de uitspraken van de historische Jezus in de spreukenbron Q. Voor een vergelijking van L- en M-materiaal in de geboorteverhalen, lees Raymond Brown’s The Birth of the Messiah (1977, 1993). 

De spreukenbron Q wordt in grote lijnen samengesteld door het gemeenschappelijk materiaal van Lucas en Matteüs te nemen, daar Marcus van af te halen en vervolgens de voorkeur te geven aan de bewoording in Matteüs en de volgorde van Lucas, zie Robinson en Kloppenburg (2002). Vervolgens kan dit bestudeerd worden als de weergave van een evangelie dat in verschillende fasen ontstaan zou zijn in een bepaalde gemeenschap (zie Q, the Earliest Gospel, 2008, van John Kloppenborg of Burton Mack’s The Book of Q and Christian Origins, 1993). Maar hoe valt die onafhankelijkheid te rijmen met de migratiebewegingen van joodse volgelingen van Jezus in de 70’er en 80’er jaren en de rijkdom aan contacten tussen gemeenten die we zien rond de eeuwwisseling? Analyse van de eindtijdrede suggereert dat Lucas later geschreven is dan Matteüs. Heeft de auteur daarom hetzelfde ‘recept’ gebruikt? Wat betekent dit allemaal voor het Q-project?

Woordstudie

Het begrip Geest of Heilige Geest is een centraal begrip in het Evangelie naar Lucas en de Handelingen van de Apostelen. Het Griekse woord πνευμα wordt hierbij niet zozeer in een Griekse als wel een Joodse betekenis gebruikt en verdient een eigen studie, bijvoorbeeld in Kittel’s Theological Dictionary / Theologisches Wörterbuch. In “The Spirit of Jesus’ Healings,” hoofdstuk 9 van mijn Psychological Analyses and the Historical Jesus onderzoek ik de samenhang tussen de genezingen van Jezus en de spirituele ervaringen in de eerste gemeenten. Wat beleefden mensen en waarom?

Handelingen als genre

Het boek Handelingen is onder meer door Richard Pervo wel gekarakteriseerd als een relatief laat werk van literaire fictie en vergeleken met de Hellenistische romans (voor een overzicht: B.P. Reardon: Collected Ancient Greek Novels) en werd nagevolgd door gelijksoortige werken uit de tweede en derde eeuw, zoals de Handelingen van Paulus en Thekla, van Andreas, van Johannes, van Petrus etc. Vergelijk de werken eens en oordeel zelf wat de overeenkomsten en verschillen zijn.

Geschiedenis

De prologen van het Evangelie naar Lucas en de Handelingen der Apostelen suggereren een historisch werk. Dat is voor veel commentatoren lastig te combineren met de rol van wonderen en engelen, alsook de discrepanties met de geboorteverhalen van Matteüs en de brieven van Paulus. Anderzijds ontdekte Sir William M. Ramsay (1851-1939) tegen zijn verwachting in hoezeer beide werken op de hoogte zijn van de gouverneurs en provinciegrenzen. Hoe weeg jij deze tegenstrijdige gegevens?

Chronologie

Hoewel veel theologen de historische nauwkeurigheid van Lucas en de Handelingen sterk betwijfelen zijn de huidige datering van Jezus en Paulus niet los te denken van elementen die uitsluitend in deze werken voorkomen, zoals de datering van Johannes de Doper, de leeftijd van Jezus, het apostel-concilie waarnaar Galaten zou verwijzen en het gouverneurschap van Gallio in Korinthe. Om het scherper te stellen, zonder Lucas zouden we geen datering hebben van de reizen van Paulus of de kruisiging (anders dan tijdens de bestuurstermijn van Pilatus van 26 tot 36). Immers:

- De brieven van Paulus geven op zichzelf genomen onvoldoende aanknopingspunten voor een datering van zijn bekering, reizen of sterven, of de tijd die sinds zijn bekering verstreken was. Het enige punt dat te dateren valt is zijn opmerking dat hij in Damascus was toen de Nabateese koning Aretas daar het gezag over de poorten had (van mogelijk 36 tot uiterlijk 40).

-  Marcus geeft geen datering van de geboorte van Jezus, zijn doop of zijn kruisiging. Alleen als Herodias in Mar 6:17 de weduwe zou zijn van de tetrarch Filippus, die in 33/34 stierf, zou Marcus een datering geven van de arrestatie. Maar hierin wijkt Marcus af van Josephus (die alleen weet van haar voorafgaande huwelijk met haar oom Herodes die geen macht had geërfd) en de gangbare chronologie; bovendien zegt Marcus niet of Herodias een weduwe was of een gescheiden vrouw.

- Matteüs zegt wel iets over de geboorte van Jezus onder Herodes de Grote maar niets over zijn leeftijd tijdens zijn optreden. Hij geeft geen datering van de doop of het sterven van Jezus. 

- Johannes zegt niets over de datering, anders dan dat Jezus nog (lang?) geen vijftig was. De verwijzing naar de duur van de tempelbouw wordt door sommigen onterecht geperst in een chronologische aanwijzing.

- De vraag in welke jaren Pasen (de 14e Nissan) op de juiste weekdag viel helpt ook onvoldoende. De evangeliën verschillen in de dag van de week en bepaling van de weekdag is afhankelijk van intercalatie (de extra maand die om de paar jaar moest worden ingevoegd) en visuele waarneming van de maan (het is niet altijd mooi weer in Jeruzalem).

Wie Lucas op zichzelf beschouwt ziet dat Lucas een andere chronologie hanteert dan de gangbare (kijk hier voor een vergelijking). Volgens Lucas werd Jezus geboren na een aankondiging in de tijd van een koning Herodes (Herodes de Grote of Herodes de Ethnarch) tijdens de daarop volgende volkstelling onder Quirinius (Luc 1:5) toen Judas de Galileeër in opstand kwam (Hand 5:37), de grootvader van enkele leiders in de Joodse Oorlog van 66-73. Lukas heeft het dus over het jaar 6. Johannes begon zijn missie in het jaar 28/29 (Luc 3:1) en doopte Jezus pas toen hij heel Israël zijn boodschap gebracht had. Tegen het einde van zijn loopbaan wees hij op de Messias die zou komen (Hand 13:25). Het moet ergens in de jaren dertig zijn geweest. Jezus was volgens Lucas ongeveer in zijn 30ste levensjaar toen hij de macht aanvaardde (Luc 3:23). Of Lucas dat gehoord of zelf geconcludeerd had, en of hij getal van 30 koos vanwege de symboliek (het was de leeftijd waarop Jozua en David hun ambt aanvaardden), weten we niet.

In hoeverre is het verantwoord om chronologische noties uit Lucas te harmoniseren met Matteüs (de combinatie van Matteüs' geboorte onder Herodes de Grote en de leeftijd van Jezus in Lucas), of Paulus (de identificatie van het apostel-concilie of het gouverneurschap van Gallio in Korinthe) in tegenspraak met de eigen chronologie van Lucas/Handelingen?